Những năm qua, tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp nhằm giảm tình trạng TH, HNCHT. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, công tác này vẫn chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Hằng năm, số cặp TH, HNCHT vẫn chiếm từ 5 đến 10% trong tổng số cặp kết hôn toàn tỉnh.
Năm 2015, đề án “Giảm thiểu TH, HNCHT trong vùng đồng bào DTTS giai đoạn 2015 - 2025” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, Hà Giang chọn xã Chí Cà, huyện Xín Mần và Trường nội trú THCS - THPT huyện Yên Minh thực hiện điểm. Tỉnh xây dựng kế hoạch hoạt động cụ thể, trong đó tập trung chính vào những nội dung: Tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân; thành lập các câu lạc bộ phòng, chống TH, HNCHT; tổ chức ký cam kết không vi phạm Luật Hôn nhân và gia đình; sửa đổi, bổ sung quy ước thôn, bản, có chế tài xử phạt đối với những hộ cố tình vi phạm.
Chí Cà là xã biên giới, nơi sinh sống của đồng bào Mông, La Chí, Nùng, Tày. Trước đây, tình trạng TH, HNCHT diễn ra khá phổ biến, năm nào cũng có từ 10 đến 20 cặp TH, HNCHT. Từ thực tế đó, xã Chí Cà đã triển khai nghiêm túc kế hoạch hoạt động của đề án nhằm giảm tình trạng TH, HNCHT. Chủ tịch UBND xã Chí Cà Nguyễn Minh Công cho biết, công tác tuyên truyền được đẩy mạnh, trong tất cả các cuộc họp thôn, chi bộ, các buổi sinh hoạt của tổ chức hội, đoàn thể đều lồng ghép tuyên truyền phòng, chống TH, HNCHT. Xã thành lập 11 câu lạc bộ phòng, chống TH, HNCHT ở tất cả các thôn và trường học với sáu tuyên truyền viên, sinh hoạt đều đặn.
Việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền có tác động tích cực, từ người cao tuổi đến thanh niên, từ đó đã có sự thay đổi trong nhận thức về TH, HNCHT rõ rệt. Anh Vàng Văn Kim, thôn Chí Cà Hạ cho biết: “Trước đây, mình không quan tâm lắm đến vấn đề này. Nghĩ đơn giản, con cái không học cao thì cho lấy vợ sớm để có con dâu giúp làm việc nhà, con gái gả chồng sớm để chọn được người chồng tốt. Giờ được tuyên truyền nhiều, cho nên mình hiểu những tác hại của các cặp TH, HNCHT. Do đó, con trai và con gái mình chắc chắn phải đủ tuổi mới được lấy chồng, cưới vợ”.
Tuy nhiên, không phải ai cũng thay đổi nhận thức như anh Kim, ở xã Chí Cà, không ít người, do tập quán ăn sâu vào tiềm thức, cho nên vẫn vi phạm. Đối với những hộ cố tình vi phạm sẽ bị phạt tiền theo quy ước của thôn đề ra, mức tiền từ một đến năm triệu đồng. Theo Chủ tịch UBND xã Chí Cà Nguyễn Minh Công: “Do tập quán lạc hậu đã ăn sâu vào tư tưởng, suy nghĩ của người dân, cho nên để ngăn chặn hoàn toàn tình trạng TH, HNCHT, cần có thời gian dài kiên trì thực hiện tuyên truyền, nâng cao nhận thức”.
Tại Trường nội trú THCS - THPT huyện Yên Minh, mỗi lớp có một câu lạc bộ “Tiền hôn nhân” do giáo viên chủ nhiệm lớp hoặc cán bộ lớp phụ trách. Các câu lạc bộ sinh hoạt đều đặn theo các chủ đề như: Thế nào là TH, HNCHT; diễn đàn học sinh với vấn đề tảo hôn; thanh niên với sức khỏe sinh sản vị thành niên. Ngoài ra, hằng năm, trường tổ chức các hội thi về vấn đề TH, HNCHT nhằm giúp học sinh có thêm trải nghiệm thực tế, đồng thời ký cam kết không vi phạm Luật Hôn nhân và gia đình giữa bốn bên: Ban giám hiệu - giáo viên chủ nhiệm - học sinh - gia đình.
Phó Hiệu trưởng Trường nội trú THCS - THPT huyện Yên Minh Vàng Văn Tuyên cho biết: “Từ khi thực hiện đề án, công tác phòng, chống TH, HNCHT được xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong kế hoạch năm học. Do đó, mấy năm gần đây, trường không có tình trạng học sinh bị bố mẹ ép bỏ học về nhà lấy chồng, lấy vợ. Không những thế, học sinh có thêm nhiều kỹ năng tự vệ trước nguy cơ này và trở thành những tuyên truyền viên nhỏ tích cực để thay đổi những hủ tục trong hôn nhân khi về gia đình và cộng đồng dân cư”.
Phó Trưởng ban Dân tộc tỉnh Hà Giang Đặng Đình Nhiêu cho biết, qua hơn hai năm triển khai đề án, xã Chí Cà và Trường nội trú THCS - THPT huyện Yên Minh trở thành điểm sáng trong việc nâng cao nhận thức và làm giảm đáng kể tình trạng TH, HNCHT. Thông qua việc thực hiện các nội dung của đề án đã có tác động tích cực đến thái độ, hành vi chấp hành Luật Hôn nhân và gia đình của người dân. Cấp ủy, chính quyền địa phương cũng quan tâm, sát sao hơn trong công tác chỉ đạo phòng, chống TH, HNCHT.
Tuy nhiên, trên địa bàn tỉnh Hà Giang, tình trạng TH, HNCHT hiện nay vẫn còn cao. Năm 2017, tỉnh có hơn 5.810 cặp kết hôn, trong đó có tới 424 cặp TH, hai cặp HNCHT. Đó là lý do mà tỉnh Hà Giang ngoài sự nỗ lực của chính quyền địa phương, rất cần thêm nguồn kinh phí để nhân rộng vùng thực hiện đề án. Qua kinh nghiệm ở hai điểm thực hiện đề án, để giảm tình trạng TH, HNCHT thì cấp ủy, chính quyền cấp xã cần vào cuộc quyết liệt, sát sao nắm bắt tình hình có biện pháp ngăn chặn. Cùng với đó là tập trung tuyên truyền trong các trường học, nhất là các trường có học sinh học bán trú, phát huy vai trò của các nghệ nhân dân gian, người có uy tín trong cộng đồng dân cư.